قیام عاشورا درآینه رسانه وجامعه

رسانه ملی و حماسه حسینی

پدید آورنده : ، صفحه 18

باز این چه شورش است که در خلق عالم است

همه ساله با حلول ماه محرم و فرا رسیدن ایام عزاداری سالار شهیدان حضرت ابا عبدالله الحسین(ع)، ایران اسلامی حال و هوای دیگری پیدا میکند و همه

شهرها و روستاهای کشورمان را غم و اندوه و اشک و ماتم فرا میگیرد. زن و مرد، پیر و جوان، دارا و ندار، عارف و عامی، همه و همه، حتی اقلیتهای مذهبی

تلاش میکنند که به نوعی به پیشگاه حسین مظلوم(ع) و یاران وفادارش عرض ارادت کنند و در سوگ آنان، چنانکه شایسته است، عزاداری و سینهزنی نمایند.

صدا و سیمای جمهوری اسلامی نیز، به عنوان رسانه ملی، همراه و همنوا با خیل بیکران مردم عزادار ایران زمین، همه عوامل فنی، تولیدی، گروههای

برنامهساز و مراکز پژوهشی و تحقیقاتی خود را بسیج میکند تا به نوعی بتواند دین خود را به مظلوم کربلا ادا کند. اما در این میان پرسشهای مختلفی در زمینه

جایگاه، نقش و رسالت رسانه ملی در ایام عزاداری سیدالشهدا(ع) به ویژه دهه محرم وجود دارد، که پاسخ به آنها میتواند به اثرگذاری و کارآمدی بیشتر صدا و

سیما در این ایام کمک کند. پرسشهایی از این دست که:

- آیا صدا و سیما میتواند جای تکیهها، حسینیهها و منابر را پر نماید و مردم را به جای شرکت در مراسم عزاداری به دور خود جمع کند؟

- آیا صدا و سیما میتواند همه آنچه را که درست یا نادرست درباره تاریخ عاشورا و واقعه کربلا بر زبان برخی مداحان و سخنوران جاری میشود از شبکههای گسترده رادیویی و تلویزیونی خود پخش کند؟

- آیا صدا و سیما میتواند تنها به بعد احساسی و شعاری واقعه عاشورا بپردازد و از بعد شعوری و معرفتی این واقعه غفلت کند؟

- آیا صدا و سیما میتواند تنها تصویری تک بعدی، سراسر سوگ و اندوه و مظلومیت و خالی از شور، حماسه و رشادت از واقعه عاشورا ارائه کند؟

- آیا صدا و سیما میتواند هر نوع مداحی و نوحهسرایی را فارغ از محتوا و پیامی که به شنونده و بیننده القا میکند، پخش نماید؟

و بسیاری پرسشهای دیگر که در این مجال فرصت پرداختن به آنها نیست. آنچه در این میان مسلّم است این است که صدا و سیما نمیتواند فارغ از همه

حساسیتها و دغدغههای مختلفی که در زمینه رویکرد رسانه به واقعه عظیم عاشورا و مناسبت محرم وجود دارد، به تولید برنامه یا پخش مستقیم و غیر مستقیم مراسم عزاداری، سخنرانیها و... بپردازد. شاید با توجه به همین مطلب بود که امسال «شورای معارف سیما» اقدام به تدوین و ابلاغ «بایدها و نبایدهای برنامه سازی ویژه دهه محرم سال جاری» نمود، که امیدواریم این بایدها و نبایدها مورد توجه برنامهسازان و مدیران پخش شبکههای مختلف قرار گرفته باشد.

اما گذشته از این بایدها و نبایدها که بیشتر ناظر به کیفیت ساخت و پخش برنامهها در ایام محرم است بوده است، مطلب مهم دیگری که وجود دارد کیفیت موضوعات و محورهای برنامهسازی در ایام محرم است. واقعه عاشورا از ابعاد مختلف تاریخی، سیاسی، اجتماعی، اعتقادی، فقهی، و... قابل بحث و بررسی است و هیچکس هم نمیتواند ادعا کند که تا کنون رسانه ملی به همه ابعاد این واقعه عظیم پرداخته است. از این رو بر همه گروههای برنامهساز لازم است که با در نظر گرفتن شرایط سیاسی، اجتماعی روز و مخاطبان خاص شبکه خود به ابعاد ناگفته، ناگشوده یا کمتر گفته شده رویداد کربلا بپردازند و استفاده کنندگان از رسانه را بیش از پیش با آن آشنا کنند.

برخی از موضوعاتی که به نظر میرسد در شرایط حاضر پرداختن به آنها ضروری میباشد به شرح زیر است:

1. شخصیتشناسی عاشورا: در رویداد بینظیر عاشورا، شخصیتهای مثبت و منفی فراوانی وجود دارند که مردم ما از بسیاری از آنها شناخت اندکی دارند و آنها را حداکثر در حد نامشان و اینکه آنها در صحنه عاشورا چه نقشی بازی کردهاند میشناسند، اما اینکه آنها در پشت این صحنه که و چهکاره بودهاند، چه ویژگیهای روحی و شخصیتی داشتهاند، چه علل و عوامل، شرایط و زمینهها و روحیات و رفتاری موجب شده است که برخی از آنها به توفیق یاری حضرت سیدالشهدا(ع) نائل و مستحق سلام ابدی گردند و برخی دیگر در مقابل آن حضرت قرار گیرند و استحقاق لعن ابدی پیدا کنند، برای بسیاری از مردم مبهم است.بدون تردید شناخت دلایل رشد و تعالی شخصیتهای مثبت عاشورا و دلایل سقوط و تباهی شخصیتهای منفی آن میتواند برای همه مردم، در همه اعصار عبرتآموز و قابل استفاده باشد.

2. فلسفه نهضت حسینی: حضرت اباعبداللهالحسین(ع) در بسیاری از فرمودههای خود به موضوع امر به معروف و نهی از منکر به عنوان فلسفه قیام کربلا اشاره و تأکید کردهاند که روح نهضت ایشان اصلاح امت پیامبر(ص) مقابله با همه مظاهر فساد و تباهی و ترویج اعمال معروف و پسندیده است. با توجه به نیاز همیشگی جامعه اسلامی به امر به معروف و نهی از منکر، جا دارد که رسانه ملی با تبیین و تشریح فلسفه نهضت حسینی و انطباق آن با نیازها و شرایط امروز جامعه ما، زمینه یک حرکت عمومی و فراگیر برای امر به معروف و نهی از منکر را در ایران اسلامی فراهم آورد.

3. نقش نهضت عاشورا در جنبشهای اسلامی طول تاریخ و دوران معاصر: قیام سرخ حسینی از اندک زمانی پس از عاشورای سال 61 هجری، تا عصر حاضر همواره مبدأ و الهامبخش جنبشها و نهضتهای حقطلبانه، رهاییبخش و آزادی خواهانه بوده است. در طول تاریخ بسیاری از مجاهدان و حقطلبان با الهام گرفتن از نهضت عاشورا و با تأسی از رهبر آزادگان حضرت ابا عبدالله الحسین(ع) به میدان آمده، مردم را با خود همراه ساخته و به پیروزی نیز رسیدهاند، که رهبر فقید انقلاب اسلامی ایران یکی از آخرین آنهاست.

بررسی تاریخ جنبشها و نهضتهایی که در ادوار مختلف تاریخ، به ویژه در دوران معاصر با الهام از نهضت حسینی بهوجود آمدند و با بهرهگیری از مکتب عاشورا راه خود را پیش بردند، میتواند برای نسل امروز درسآموز، الهامبخش و حرکتآفرین باشد و آنها را نسبت به حقانیت نهضت حسینی بیش از پیش واقف سازد.

4. نقش فرهنگ عاشورا در پایداری کشور ایران: در قرون اخیر کشور اسلامی و شیعی ایران بارها مورد تاخت و تاز بیگانگان قرار گرفته و گاه تا حد سقوط کامل نیز پیش رفته است، که آخرین آنها تجاوز رژیم بعث عراق با پشتیبانی همه دولتهای استکباری بوده است. اما آنچه همواره موجب پایداری این سرزمین شده اعتقاد ولایی مردم آن به ویژه ارادت و محبت فراوان آنها به سالار شهیدان(ع) و تأثیرپذیری بسیار آنها از فرهنگ عاشورا بوده است. شیعیان پرورش یافته در دامان پر مهر حسین(ع) «هیهات منّا الذّله» را شعار خود ساخته و «مقاومت تا شهادت» را سر لوحه خود قرار دادهاند و از همینرو در برابر بیگانگانی که حریم فرهنگی، اعتقادی و شهر و دیار این سرزمین را مورد تجاوز قرار دهند از هرگونه جانفشانی دریغ نمیورزند.

پرداختن به این موضوع، در این زمان که از یکسو، کشور ما مورد تهاجم وسیع فرهنگی بیگانگان قرار گرفته و از دیگرسو، احتمال تهاجم فیزیکی آمریکایی جنایتکار نیز وجود دارد، میتواند به پایداری بیشتر مردم ما، به ویژه نسل جوان کمک کند.

5. ارتباط قیام عاشورا و نهضت جهانی امام مهدی(ع): در بسیاری از دعاها و زیارتها از امام مهدی(ع) به عنوان «منتقم خون شهید کربلا» یاد شده و در روایات نیز آمده است که امام حسین(ع) یکی از نخستین کسانی است که پس از ظهور امام مهدی(ع) رجعت میکند. این موضوع ارتباط وثیقی میان نهضت حسینی و نهضت مهدی برقرار کرده تا بدانجا که میتوان گفت این دو واقعه پشت و روی یک سکهاند و هیچکدام از آنها را نمیتوان جدای از هم تبیین و تفسیر کرد.

تبیین و تفسیر ارتباط نهضت سرخ حسینی و انتظار سبز مهدوی و توجه دادن توأمان مردم به این دو نهضت، عزاداریهای آنان را از انفعال وتأثر محض و انتظار آنان را از رکود و درجا زدن پیراسته ساخته و موجب پایداری و پویایی بیش از پیش شیعیان و آمادگی بیشتر آنان برای مقابله با فتنهها و آشوبهای عصر غیبت میشود.

6. بررسی زیارت ناحیه مقدسه: یکی از زیارات ارزشمند و البته کمتر ناشناخته حضرت ابا عبدالله الحسین(ع) زیارتی است که از امام مهدی(ع) نقل و به زیارت «ناحیه مقدسه» معروف شده است.

در این زیارت شخصیت و سیره امام حسین(ع)، زمینههای نهضت عاشورا، و وقایع کربلا به خوبی بیان و از بیشتر شهدای عاشورا یاد شده است. بررسی و تبیین ویژگیهای زیارت ناحیه مقدسه، ضمن آشنا ساختن بیشتر مردم با این زیارت ارزشمند موجب بهرهمندی بیشتر آنان از معارف موجود در آن میشود.

7. زنان عاشورایی: در هنگامه عاشورا و قبل و بعد آن زنان متعددی نقشآفرین صحنههای عشق، ایثار، فداکاری، جانبازی، پایداری و بردباری بودهاند، که شاید جامعه ما از بسیاری از آنها شناخت اندکی داشته باشد.

پرداختن به زندگی این شیرزنان و حکایت عشق پر شور و همراه با معرفت آنان نسبت به امام زمان خویش، علاوه بر اینکه میتواند برای همه افراد جامعه ما، بهویژه دختران و زنان درسآموز و عبرتآفرین باشد، ادای دینی است به ساحت گروهی از یاران سالار شهیدان(ع) که آگاهانه و از سر مسئولیتپذیری رسالت ماندن و ابلاغ پیام عاشورا را برعهده گرفتند.

8. عاشورا از نگاه دیگران: امام حسین(ع) چراغ هدایتی است که فرا روی همه طالبان هدایت افروخته شده و اختصاص به شیعیان و مسلمانان ندارد. بسیارند متفکران غیرمسلمانی که با مطالعه زندگانی حضرت ابا عبدالله(ع) و تاریخ عاشورا شیفته شخصیت آن امام همام شده و تحت تأثیر نهضت حقطلبانه ایشان قرار گرفتهاند.

بررسی آثار این گروه از متفکران و انعکاس دیدگاه آنان نسبت به شخصیت سالار شهیدان و عاشورای حسینی میتواند زوایای جدیدی پیش روی اهل تحقیق و همه ارادتمندان آن امام بگشاید و موجب معرفت و ارادت بیشتر علاقهمندان حضرتش گردد.

9. آسیبشناسی مجالس و مراسم محرم: سالها پیش اندیشمند فرزانه، استاد شهید مرتضی مطهری(ع) با احساس تکلیف و مسئولیت به بررسی تحریفهای عاشورا و آفتها آسیبهای مجالس و مراسمی که به نام امام حسین(ع) برپا میشود، پرداخت، که حاصل آن کتاب ارزشمند حماسه حسینی است.

قطعاً این اثر در سالیان اخیر نقش اصلاحی فراوانی داشته و موجب از بین رفتن بسیاری آفتها و آسیبهای مجالس عزاداری امام حسین(ع) شده است، اما جامعه ما نیازمند آسیبشناسی مستمر و به روز این مجالس است و از این رو به نظر میرسد که رسانه ملی باید با بهرهگیری از اندیشمندان و محققان حوزوی و دانشگاهی و با رعایت همه حساسیتهایی که در این زمینه وجود دارد، به آسیبشناسی مستمر سخنرانیها، مداحیها، روضهخوانیها و عزاداریهای ایام محرم بپردازد و مانع گسترش خرافات، مطالب واهی و بیاساس، بدعتها و تحریفها گردد.

10. عبرتهای عاشورا: رهبر معظم انقلاب اسلامی در سال 1375 در یکی از بیانات خود، ضمن بررسی نقش عوام و خواص در واقعه عاشورا به تبیین عبرتهایی پرداختند که جامعه امروز ما میتواند از عملکرد این دو گروه در واقعه عاشورا، بگیرد. به دنبال این بیانات مقالات و کتابهایی نیز در همین زمینه منتشر شد، اما متأسفانه این موضوع جنانکه باید و شاید پی گرفته نشد و به همین دلیل بهرهبرداری لازم هم از آن صورت نگرفت. از این رو مناسب است که رسانه ملی با توجه

به اهمیت و ضرورت این بحث در ویژه برنامههای محرم خود بار دیگر به آن بپردازد تا نهضت عاشورا درسآموزی لازم را برای همه مردم ما داشته باشد.

با امید به اینکه محرم و صفر امسال مخاطبان صدا و سیما شاهد رشد کیفی ویژه برنامههای این ایام باشند و رسانه ملی بتواند بیش از پیش دین خود را به سالار شهیدان و نهضت حسینی ادا نماید.