بررسی اهداف و عوامل زمینه ساز قیام عاشورا

 

رویدادهای اجتماعی ایران اسلامی، پیوسته ازنهضت خونین حسینی تاثیر پذیرفته است. فرهنگ مردم ایران با قیام عاشورا پیوندی ناگسستنی خورده و سیمای آزاده وستم ستیز سرور شهیدان حسین ابن علی (ع) بر لوح دلشان نقشی نازدودنی دارد.
انقلاب طاغوت برانداز اسلامی ایران نیز ریشه در عاشورا دارد و دردوران مبارزه با رژیم سرسپرده استکبار، سید الشهدا ویارانش بزرگترین و پرجاذبه ترین اسوه های پایداری، ایثار وشهادت طلبی بوده اند.
ضرورت بازشناسی نهضت سالار شهیدان وبه ویژه با عنایت به مقتضیات عصر، ایجاب می کند که درسها وعبرتهای عاشورا ژرف کاوی نموده وریشه ها و پیشینه های آن در کانون توجه قرار گیرد. (پژوهشکده تحقیقات اسلامی - 1387)
قیام عاشورا از مهمترین حوادث تاریخ اسلامی، بلکه تاریخ بشر است هر چند این واقعه از نظر گسترده و وسعت،درمقایسه با رخدادهای دیگر تاریخ، چندان بزرگ نیست. اما ازجهت عمق و عظمت کم نظیر است بروز قساوت وبی رحمی از یک سوی وصفات متعالی انسانی از سوی دیگر دراین حماسه بی مانند است.
عاشورا همچنین از جهت تاثیر گذاری و زنده بودنش درگذر زمان، از حوادث بی دلیل تاریخ به شمار می رود.
ابعاد وگستره این حادثه نیم روزه آنچنان ژرف و سترگ است که با وجود گذشت سالیان متمادی اثری شگفت وستودنی بر جامعه وانسانها نهاده است. خروش به کژیها و ناپاکیها، شبهات ودشمنی ها ونقش بستن منش آزادگی، ایثار وشهادت در روش زندگانی از عالی ترین و والاترین اثرهایی است که درجامعه امروزین شیعیان مشهود وقابل رویت است. (آیت ا. . . . مصباح یزدی - 1385)
به یقین آنچه رمز جاودانگی این واقعه حزن انگیز وتاب رباست، اصالت آن است. قیام امام حسین (ع) رویگردی احساسی وبرخواسته از خواهشهای نفسانی و یا قدرت مدار نیست. تجزیه وتحلیل وباز کاوی زمینه ها و سبب های آن حادثه بزرگ از نهضتی منطقی،اصیل، جامع، استراتژیک ومستمر حکایت دارد.
قیامی که با وجود روش بودن نتیجه آن، به تمام اماها واگرهای تاریخ پاسخی گویا و استوار داد. ونقطه اتکای بسیاری از حق طلبان ومجاهدان ونیز مجالی برای عبرت صاحبان خرد گشته است. (مرکز انتشارات مؤسسه آموزشی وپژوهشگی امام خمینی (ره) -1385)
در بین تمام نهضت هایی که در اسلام رخ داده وتاریخ اسلام آکنده از نهضت وقیام است. این تنها نهضتی است که هنوز یادمان آن در بین مسلمانان زنده وتازه است واین تنها نهضتی است که به ژرفای وجدان عمومی نفوذ کرده وآن را غنا بخشیده ودرتعامل با آن، خود نیز غنای بیشتر یافته است. قیام عاشورا تنها نهضتی در طول تاریخ اسلام است که توفانی از تولید هنری وشعری و فکری آفریده واین توفان از سال 61 هجری شروع شده وتاکنون متوقف نشده است. (آیت ا. . . شمس الدین -1386)

عوامل زمینه ساز قیام عاشورا
 

1- کنار گذاشتن وصایای نبی اکرم:
 

پیامبر اعظم (ع) به عنوان رهبر تیزبین وبصیر امت بی خوبی حوادث دردناک پس از خویش را پیش بینی می کرد وبه عنوان ناصح ودلسوز امت راه نجات را پیش روی امت گذارد که آن عبارت بود از : « تمسک به قرآن وعترت» به عبارتی دیگر پیامبر اسلام راه نجات امت از بحرانها را تمسک به قرآن وعترت می دید.
درحدیث متواتر می فرماید: «انی تارک فیکم الثقلین کتاب ا. . . وعترتی ما ان تمسکتم بهما لن تضلو ابدا وانهما لن یفترقا حتی یردا علی الحوض»
همانا من دو یادگار گران بهاء را در بین شما باقی گذاردم. یکی کتاب خداست وآن دیگری عترت من. تا زمانی که به این دو چنگ زنید هرگز گمراه نخواهید شد واین دو تا قیامت تفکیک ناپذیرند.
دراین روایت شریف راه رهایی امت از فتنه ها، تمسک به کتاب وعترت معرفی شده است. یعنی صرف دم زدن از کتاب یا عترت کافی نیست. آنچه مهم است عمل به کتاب خدا وپذیرش رهبری ولایت عترت است.
«غربت قرآن وعترت» یک وجه تشابه قرآن وعترت است به عبارت دیگر وجه تشابه قرآن وعترت، غریب بودن آنان است. همانگونه که در قرآن مهجور شد، امام علی (ع) وفرزندان معصومش نیز تنها ماندند.
امام علی (ع) فرمود: من از زمان وفات پیامبر (ص) پیوسته مظلوم بوده ام.
قرآن کتاب تمام قرون واعصار است وامامان نیز هدایتگر همه نسل ها، نه قرآن کهنه خواهد شد. نه عترت بالاتر آن که، گذشت زمان جلوه های بیشتری از قرآن وعترت را به نمایش می گذارد.

2- رنگ باختن معنویات.
 

از عوامل مهم زمینه ساز حادثه عاشورا کم رنگ شدن معنویات درجامعه آن روز مسلمانان بود.
مقام معظم رهبری می فرمایند:
دوعامل ازعوامل اصلی این گمراهی وانحراف است: یکی دور شدن از ذکر خدا که مظهر آن صلات و نماز است وعامل دوم «اتبعوا الشهوات» است، یعنی دنبال شهوترانی ها وهوس رانی ها و دریک جمله دنیا طلبی ها رفتن وجمع آوری ثروت ومال بودن والتذاذ وبه دام شهوات دنیا افتادن و. . .
معنویت: یعنی دعوت انسانها به خداوند. روح اصلی تمام انسانها بود. و جامعه مطلوب اسلامی، جامعه ای است که ستون فقرات همه برنامه ریزی هایش را این اصل تشکیل می دهد. متأسفانه پس از پیامبر اسلام (ص) با انحراف سیاسی و فرهنگی که به وجود آمدبه تدریج معنویت رنگ باخت. ارزشهای الهی جای خود را به ارزشهای مادی داد. در زمان پیامبر به سوی جهاد و ایثار بود. اما بعد از حضرت، مسابقه به سوی دنیا ومتاع ناچیز آن بازار گرم گرفت.

3- افول غیرت دینی:
 

یکی از عوامل زمینه ساز عاشورا«افول غیرت دینی » بود.
«غیرت» یعنی دفاع از محبوب در برابر متجاوز، غیرت دینی، یعنی اجازه تجاوز به حریم دین به هیچکس ندادن، داشتن خشم مقدس در برابر متجاوزان به حریم دین، تلاش گسترده در راه نشر، امر به معروف ونهی ازمنکر وتولی وتبری، داشتن روحیه دفاع از دین وآماده فدا کردن همه هستی در راه آن.
در روایات غیرت دینی که نوعاً از آن به امر معروف ونهی از منکر یاد شده است. مایه قوام دین، برترین اعمال، مایه استحکام جبهه ایمان، مایه ذلت دشمنان دین، مبنا برپایی احکام دین، راه انبیاء، مایه آبادانی زمین و. . . معرفی شده است.

4- تساهل وتسامح در دین:
 

نقطه مقابل: غیرت دینی» تساهل وتسامح در دین بر مبنای معامله گری بر سر دین است. چه در اصول وچه در فروع، حوزه اصلی این نوع تساهل وتسامح در وادی سیاست بود. بعداً به وادی دین کشانده شد.
طرفداران این معناازتساهل، آگاه یا نا آگاه به تحریف دین پرداخته وسرانجام مردم را از دین جدا خواهند کرد. قرآن وروایات وسیره پیامبر وامامان به مبارزه با این معنا از تساهل پرداخته اند.